Waaghals

Egbert Egberts Imker (± 1700 - < 1755) Oudbetovergrootvader

Geesjen Thomas de Bour (± 1702 – 1771) Oudbetovergrootmoeder

Tomes Egbers IJmker (1732 – 1811) Oudovergrootvader

Egbert Egberts IJmker (1734 – 1821) Oudovergrootoom

Haardstedengeldregister 1729

In een haardstedengeldregister uit 1729 staat tussen de namen van de belastingplichtigen opeens ‘waagh-hals’. Is dat een naam? Waarom is het dan niet met een beginkapitaal geschreven? De overige namen in de lijst zijn wél geschreven met een beginkapitaal. Hier is dus iets vreemds aan de hand. 

Haardstedengeldregister 1744

Een haardstedengeldregister uit 1744 biedt uitkomst. Hier is sprake van een ‘Egbert Egberts waaghals’. Normaliter zou je zeggen: voornaam, patroniem, familienaam. Alleen is ook hier waaghals zonder beginkapitaal geschreven en is het dus geen familienaam. Wel weet ik nu voldoende om te zien dat met Egbert Egberts waaghals mijn Oudbetovergrootvader Egbert Egberts Imker (±1700 - <1755) wordt bedoeld.

Begrafenisregister

Hoe ik dat weet? Nou, als op 28 mei 1771 in Hoogeveen zijn weduwe wordt begraven, wordt zij in het begrafenisregister ‘Geesjen Tomas waaghals’ genoemd. 

Ik vermoed dat waaghals een aliasnaam of een bijnaam is. Het verschil tussen de twee is dat een aliasnaam zelfgekozen is en een bijnaam door anderen gebezigd wordt. Er zijn verschillende soorten aliasnamen en bijnamen, zoals namen ontleend aan een beroep of namen verbonden aan een locatie. Hier is volgens mij sprake van een naam die te maken heeft met een eigenschap. Of het een aliasnaam of een bijnaam is weet ik niet. Wel vind ik het opmerkelijk dat in beide registers, die 26 jaar verschillen in ouderdom, waaghals de plaats heeft ingenomen van de familienaam. De naam was dus goed ingeburgerd. 

Zo goed ingeburgerd, dat twee zonen van Egbert Egberts en Geesjen Tomas er ook gebruik van maakten (of: zo werden genoemd).

Begrafenisregister

De eerste is Tomes Egbers IJmker (1732 – 1811). Als op 3 oktober 1770 zijn twee jaar oude zoontje Egbert Thomas wordt begraven staat in het begrafenisregister ‘Thomas waaghals zijn kind beg.’

Haardstedengeldregister 1777

De tweede is broer Egbert Egberts IJmker (1734 – 1821) die in vijf haardstedengeldregisters tussen 1765 en 1777 ‘Echbert waaghals’ wordt genoemd. 

In beide gevallen zijn niet alleen de familienamen, maar ook de patroniemen gesneuveld. De voornaam + waaghals was blijkbaar voldoende om te weten wie er bedoeld werd. 

En hiermee sterft de aliasnaam/bijnaam uit. Tomes Egbers wordt als Tomes Egbers begraven en Egbert Egberts sterft als Egbert IJmker. Latere generaties gebruiken waaghals niet meer, voor zover ik dat heb kunnen ontdekken. 

Zoals zo vaak na een genealogisch onderzoek zijn er meer vragen dan antwoorden. Is waaghals en aliasnaam of een bijnaam? Wie was de waaghals? Werd waaghals echt niet eerder dan 1729 en niet later dan 1777 gebruikt? Wisten de waaghalzen dat hun namen zo werden opgeschreven?

Deze vragen zullen nog wel een tijdje door mijn hoofd zoemen. In ieder geval kan ik nu zonder te liegen beweren dat zich onder mijn voorouders vier waaghalzen bevonden. 

Een ongelukkig toeval

Catharina Pluijmen (1833 – 1858)

Petrus (Peter) Wijnen (1830 – 1858)

Kleine plaatsen zorgen voor grote toevalligheden, zo ook het kerkdorp Haelen, dat ten westen van de Maas ligt, noordwestelijk van Roermond. De gemeente Haelen heeft tegenwoordig zo’n 4.400 inwoners, in het jaar 1859 waren dat er slechts 708. Aangezien de gebeurtenissen waarover ik het ga hebben zich afspelen in 1858, zal het toenmalige inwonertal daar weinig van afwijken.  

Een zich vervelende ambtenaar van de burgerlijke stand is een van de gevolgen van zo weinig inwoners. In 1858 werden er in Haelen 19 kinderen geboren, trouwden 9 echtparen en stierven er 20 mensen. Wat deed de ambtenaar de overige 317 dagen? En ja, ik heb gekeken of 1858 een schrikkeljaar was. Niet dus. 

Overlijdensakte van Catharina Pluijmen

Op 17 september had hij in ieder geval iets te doen, want die dag meldt Peter Wijnen zich bij hem om het overlijden van zijn vrouw Catharina Pluijmen aan te geven. Zij is eerder die dag overleden, ’s ochtends om zeven uur. Peter is een 28 jaar oude timmerman. Hij wordt vergezeld door Arnoldus Pluijmen, een huisschilder die een broer van Catharina is. Een overlijdensoorzaak wordt niet vermeld. Catharina is 25 jaar oud geworden. 

Overlijdensakte van Peter Wijnen

Nog geen maand later staat Cornelis Wijnen, een jongere broer van Peter, tegenover dezelfde ambtenaar, om het overlijden van Peter aan te geven. Hij is 23 jaar oud en ook timmerman. Het is 15 oktober en Peter is dezelfde dag, ’s ochtends om zes uur, overleden. Cornelis wordt vergezeld door Petrus Aarts, een nabuur van Peter. Ook hier staat geen overlijdensoorzaak vermeld. Peter is 28 jaar oud geworden. 

Het toeval bestaat hierin, dat beide overlijdensakten op dezelfde pagina onder elkaar staan, omdat er in Haelen in de tussentijd geen overlijdensaangifte is gedaan. Dus waar Peter bovenaan de pagina nog leeft, is hij 15 centimeter lager dood. Triest om dat zo dicht bij elkaar te zien. 

Waaraan zijn ze overleden, deze jonge mensen? Ik heb geen aanwijzingen kunnen vinden voor besmettelijke ziektes. De overledenen in Haelen zijn over het jaar verdeeld en het aantal wijkt niet of nauwelijks af van de jaren ervoor en erna. Catharina is eerder dat jaar, op 2 mei, van de dochter Maria Elisabeth bevallen, maar het lijkt me onwaarschijnlijk dat ze daar 4,5 maand later aan overlijdt. Nee, ik zal er waarschijnlijk nooit achter komen. En toch, is het toeval dat deze jonge echtelieden binnen een maand na elkaar overlijden?

Overlijdensakte Petronella Hendrix

Als ik verder kijk in het overlijdensregister wordt het toeval nog ongelukkiger. Onderaan de tegenoverliggende pagina staat het overlijden van Peters moeder Petronella Hendrix vermeld. Zij is overleden op 21 augustus. De aangifte wordt twee dagen later gedaan door Peters vader die ook Peter heet, ook timmerman is en 59 jaar oud. Hij wordt vergezeld door Martinus Stoks, herbergier en een bekende van de overledene.   

De twee bladzijden in het overlijdensregister

Dus in augustus, september en oktober 1958 overlijden drie mensen in Haelen, verwanten van elkaar, van wie de akten achter elkaar in het register staan. Toen ik dit ontdekte heb ik een paar minuten stil gezeten.

Om met een vrolijker noot te eindigen: wat gebeurde er met dochter Maria Elisabeth die, nog geen half jaar oud, wees werd? Ik heb er niet achter kunnen komen door wie zij werd opgevangen. Als zij echter op 26 mei 1886 in Herten trouwt, woont ze (nog steeds, weer?) in Haelen. Ze trouwt met Mathis Hubertus Hannen, een bakker met wie ze 11 kinderen zal krijgen. Ze overlijdt in 1929, 71 jaar oud. 

What's in a name?

Pierre Looven (1806 – 1862)

Anne Marguerite Wijnen (1816 – 1893)

Op dinsdag 21 november 1837 trouwen te Swalmen Pierre Looven en Anne Marguerite Wijnen. Hij is een 31 jaar oude schaapherder, zij een tien jaar jongere dienstmeid. Omdat ze in de Franse tijd zijn geboren (Anne Marguerite net erna), worden in de geboorteregisters hun namen verfranst. Uit latere documenten blijkt dat ze eigenlijk Pieter (ook wel: Peter) Looven en Anna Margaretha Wijnen heten. Die namen staan ook in de huwelijksakte. Het lijkt een onbeduidend detail, maar we zullen zien dat het erg belangrijk is hoe je heet. 

Detail huwelijksakte

Het pasgetrouwde stel gaat in Asselt wonen, een gehucht binnen de gemeente Swalmen, waar een jaar later hun eerste zoon wordt geboren: Jacobus Hubertus Looven. Helaas wordt dit kind slechts een maand oud. Gelukkig is er alweer een jaar later de geboorte van zoon Pieter Hubertus en in de jaren 1842, 1844 en 1847 dochters die allen hun kinderjaren zullen overleven. 

Als in 1850 weer een zoon ter wereld komt, besluiten Pieter en Anna deze ook Jacobus Hubertus te noemen. Dat was in die jaren gebruikelijk. Ik kom dit in mijn stamboom tientallen keren tegen. De belangrijkste redenen hiervoor zijn de vernoemingsregels. Zo moest je je eerste zoon vernoemen naar de vader van de vader. Dat is hier ook gebeurd, de vader van Pieter heette Jacobus. Waar de naam Hubertus vandaan komt, een voornaam die ze aan al hun zes zonen geven, heb ik niet kunnen achterhalen. Het is in ieder geval geen vernoeming naar een grootouder of een overgrootouder.  

De tweede Jacobus Hubertus deelt het lot van de eerste en wordt slechts 13 maanden oud. 

Tien maanden later, in 1852, krijgen Pieter en Anna nog een zoon, die zij uiteraard weer Jacobus Hubertus noemen. En net als zijn twee voorgangers sterft hij zeer jong, na anderhalve maand. 

Na een dochter Petronella Huberdina volgt de zoon Sebastiaan Hubertus, die vernoemd is naar de vader van Anna. Durven Pieter en Anna het niet meer aan om een zoon de namen Jacobus Hubertus te geven? 

Als tenslotte op 22 maart 1861 Anna bevalt van haar zesde zoon en Pieter diens geboorte gaat aangeven – wat hij overigens van al zijn kinderen doet – kan ik me voorstellen dat hij ontzettend twijfelt. Zijn gezin voldoet namelijk niet aan de eerste vernoemingsregel. Hij heeft geen zoon die vernoemd is naar zijn vader, alleen twee die vernoemd zijn naar respectievelijk Pieters grootvader en Anna’s vader. Moet hij nu echt een vierde zoon Jacobus Hubertus noemen, wetend hoe slecht het de eerste drie verging? 

Wat zich in de hoofden van Pieter en Anna heeft afgespeeld is een vraag. Ik weet wel dat ze een oplossing hebben gevonden door de vernoemingsregels wat ruimer te interpreteren. Hoe weet ik dat? Omdat Pieter deze namen opgeeft aan de ambtenaar van de burgerlijke stand: Hubertus Jacobus.

Handtekening Hubertus Jacobus Loven

Hubertus Jacobus wordt een landbouwer die in 1891 met Helena Engelen trouwt en in 1951 overlijdt op de leeftijd van 89 jaar. Het omwisselen van de voornamen heeft dus gewerkt. Hubertus Jacobus krijgt met Helena zes kinderen. Hun laatste kind, geboren in 1902, noemen ze – heel gewaagd – Jacobus Hubertus. 

Hoe dan ook, deze Jacobus Hubertus (roepnaam Jac) leeft lang genoeg om op 22 september 1928 in Thorn te trouwen met Mechtilde Maria Theunissen. Op dat moment is hij boomkweker. Jacobus Hubertus overlijdt begin april 1981, 78 jaar oud, zijn vrouw een paar weken later. 

Familiebericht in Limburgs Dagblad van 7 april 1981

Terwijl zijn vader oud werd dankzij de omwisseling van zijn voornamen, is Jacobus Hubertus de eerste persoon sinds zijn drie vroeggestorven voorouders, die de voornamenvloek weet te trotseren.